Odkrycia w Gabali (Azerbejdżan)

Gabala (lub in. Qabala) to miasto leżące w północnej części Azerbejdżanu. Istnieje od ponad dwóch tysięcy lat i powszechnie uznaje się je za najstarsze miasto w tym kraju. Od IV w. p. n. e. Gabala była stolicą kaukaskiej Albanii. Wzmianki o tym mieście pojawiły się w dziełach Pliniusza Młodszego czy Ptolemeusza.  W III w. n. e. Albania wraz ze swoją stolicą znalazła się pod panowaniem sasanidzkim, a na początku VI stulecia uległa najazdowi napływających z północy nomadów. Później tereny te przechodziły na zmianę pod władzę perską, gruzińską i mongolską. W XVIII w. na tych terenach powstał sułtanat Katkaszański, który w XIX w., podobnie jak reszta terytorium dzisiejszego Azerbejdżanu, znalazł się w granicach Rosji.

Dzisiaj azerbejdżańska prasa doniosła, że podczas budowy nowego międzynarodowego lotniska w Gabali odkryto pozostałości starożytnych budowli. Powierzchnia stanowiska wynosi mniej więcej 4 ha. Specjalnie powołana komisja wstępnie datuje znaleziska na XII-VII w. p. n. e.  Prace na stanowisku ma podjąć azerbejdżańsko-koreańska misja. Koreańczycy kopią w Gabali od 2005 r.; w 2009 r. rozpoczęli współpracę z miejscowymi archeologami. Dotychczasowe znaleziska obejmują m. in. rzymski amfiteatr z I w. n. e, okrągłe budowle publiczne datowane na III w. p. n. e. – I w. n. e., a także pozostałości średniowiecznej Gabali. Tegoroczna misja (marzec-lipiec 2011) skoncentrowała swoje prace na kolejnym, trzecim już, okrągłym budynku oraz magazynie (starożytna Gabala) oraz na północnej części muru średniowiecznego miasta.

Na podstawie: Archaeologists discover ancient settlements in Gabala

Strona SEBA (Seul-Baku) Azerbaijan-Korean Cultural Exchange Association – można na niej znaleźć informacje na temat prac misji oraz galerię zdjęć (niestety bardzo małych).

Raport na temat prac misji zamieszczony w Azerbaijan Archeology.

 

Ulug Depe – jedno z najciekawszych stanowisk w Turkmenistanie

Ulug Depe znajduje się w wilajacie achalskim, w dystrykcie Kaka, w odległości 175 km na południowy wschód od stolicy Turkmenistanu, Aszchabadu. Ulug Depe znajduje się również w pobliżu pasma górskiego Kopet Dag, u ujścia wąwozu, który utworzyła w górach rzeka Kelet. Stanowisko ma powierzchnię ponad 13 ha i wznosi się na wysokość ok. 30 m.

Turkmenistan

Obok Namazga Depe i Altyn Depe stanowi ono jedno z najważniejszych stanowisk protomiejskich w południowej części Azji Środkowej. W latach sześćdziesiątych było badane przez archeologów radzieckich (W. I. Sarianidi), natomiast od lat dziewięćdziesiątych prace podjęła misja francusko-turkmeńska, w skład której weszli m. in. O. Lecomte, R. Boucharlat, M. Mamedow.

Chronologia stanowiska Ulug Depe obejmuje wszystkie epoki poświadczone na innych stanowiskach w regionie, przede wszystkim na stanowisku Namazga Depe. Znaleziska neolityczne obejmują jednak wyłącznie narzędzia kamienne znalezione poza kontekstem. Inaczej jest w przypadku znalezisk datowanych na chalkolit, epokę brązu czy epokę żelaza – osadnictwo na terenie Ulug Depe w tych okresach znalazło liczne poświadczenia zarówno w postaci obiektów, jak i artefaktów. Ponieważ początkowo prace badawcze misji francusko-turkmeńskiej koncentrowały się na sondażach wykonanych jeszcze przez Sarianidiego, dlatego dosyć szybko dotarto do najstarszych – chalkolitycznych warstw stanowiska (Namazga II-III). Odkryto pozostałości budowli, w tym warsztatu, w którym produkowano terakotowe figurki antropo- i zoomorficzne, a także przęśliki czy kule do proc.

Terakotowe figurki (Namazga III)

Dalsze badania przyniosły odkrycia datowane głównie na epokę brązu. Po rozszerzeniu wykopu oznaczonego numerem 1 archeolodzy odkryli zespół budynków mieszkalnych (Namazga IV-V), konstruowanych w kilku fazach, a  złożonych z niewielkich pomieszczeń, w których znaleziono paleniska oraz sporą ilość ceramiki.

Ceramika ze starszej epoki brązu (Namazga IV)

W innym wykopie odkryto pozostałości całej dzielnicy mieszkalnej (być może zamieszkanej przez rzemieślników), która przylegała do muru otaczającego osiedle. Odkryto uliczkę, wzdłuż której znajdowały się domy o niewielkiej powierzchni. Co ciekawe, w kolejnych fazach osadniczych nie zmieniała się ani powierzchnia domów, ani ich orientacja, ani plan; być może wytłumaczeniem jest bliskość muru i to, że ograniczał on rozwój ten części osiedla. W późniejszych okresach miejsce to zostało opuszczone i służyło jako cmentarz. Archeolodzy znaleźli tam m.in. groby siedmiu dzieci, a w ich pobliżu swego rodzaju pomnik grobowy (złożony z dwóch przewężonych kolumienek, dwóch żaren i kamiennego bloku). W pobliżu znaleziono także ślady ofiar, a ponieważ ich adresatami nie mogły być pochowane dzieci, badacze wysnuli hipotezę, że pomnik pełnił funkcję symboliczną i to przy nim sprawowano rytuały pogrzebowe oraz składano ofiary, których bezpośrednio odmawiano dzieciom.

Pochówki dzieci i pomnik grobowy

Wszystkie te odkrycia dotyczące epoki brązu potwierdziły przynależność Ulug Depe do kręgu cywilizacji Oksus, co oznacza, iż nie wolno ograniczać jej wyłącznie do regionów Baktrii i Margiany (jak sądzono wcześniej), ale trzeba ją rozszerzyć także na tereny leżące na północnym przedgórzu Kopet Dag.

Jednak tym, co najbardziej przyciąga uwagę wszystkich osób odwiedzających Ulug Depe, jest odkryte w 2003 roku dzięki prospekcji magnetycznej założenie miejskie z końca epoki żelaza (Yaz II-III); w sąsiednim Iranie to okres panowania medyjskiego. Ostatnia faza osadnicza na tym miejscu datuje się na VII w. p. n. e., a stratygrafia oraz architektoniczna złożoność budowli wskazują, że założenie musiało powstać o wiele wcześniej.

Założenie miejskie składa się z miasta wysokiego (w tym z cytadeli, magazynów, kompleksu rezydencjalnego oraz prawdopodobnie kultowego) oraz z miasta niższego. Górne miasto zostało prawie w całości odkryte (1600 m2) i obecnie poddawane jest pracom konserwatorskim. Jego plan, a szczególnie plan cytadeli, jest bardzo zbliżony do planów fortów znanych z Zagrosu (przede wszystkim Nusz e-Dżan, Godyn Tepe, Ozbekli Tepe, Tell Gubbah).

Nusz e-Dżan i Ulug Depe - porównanie planów cytadeli

Cytadela o boku równym 40 m składa się z muru zewnętrznego przebitego otworami, przez które wpada światło do wewnętrznego korytarza, obiegającego całą budowlę. Z niego przechodziło się do wnętrza budynku, w którym znajdowały się głównie pomieszczenia magazynowe. Z korytarza wchodziło się także na schody prowadzące na piętro. W korytarzu odkryto także sporą liczbę naczyń zasobowych o formach charakterystycznych dla końca epoki żelaza.

Cytadela od strony południowo-wschodniej

Ulug Depe - model założenia miejskiego

Znaleziska datowane na koniec epoki żelaza wskazują, że Ulug Depe było silnym ośrodkiem lokalnej władzy, posiadającym wyspecjalizowaną grupę funkcjonariuszy kontrolujących na przykład dostęp do zmagazynowanych zasobów. Mieszkańcy Ulug Depe utrzymywali kontakty handlowe  z ludami zamieszkującymi stepowe tereny na północ od Morza Czarnego. Badacze zastanawiają się, czy istnienie tak silnego ośrodka miejskiego, jakim było Ulug Depe, nie sugeruje konieczności zmiany dotychczasowych poglądów na migracje ludów irańskich w I tysiącleciu p. n. e.  Być może tereny zachodniego Iranu zostały zasiedlone przez ludność zamieszkującą pierwotnie północne przedgórze Kopet Dag, a nie odwrotnie. Możliwe, że kolejne sezony prac wykopaliskowych na Ulug Depe przyniosą odpowiedź na to pytanie.

Tekst napisany na podstawie informacji zamieszczonych na stronie France Diplomatie.

Zdjęcia, mapa i model również zostały zaczerpnięte w w/w strony, ich autorem jest Andre Pelle, CNRS, MAE, Nanterre. Autorem komputerowej rekonstrukcji jest Gourguen Davtian, CNRS, CEPAM, Valbonne.

 

Haft Tepe – zapomniane elamickie miasto Kabnak

Haft Tepe (także: Haft Tappeh – nazwa oznacza „siedem wzgórz”) leży w odległości 15 kilometrów na południe od starożytnego miasta Susa i jest jednym z najważniejszych, ale i zapomnianych, elamickich stanowisk archeologicznych w Iranie (Kim byli Elamici? Patrz notka poniżej!).

Miasto składa się z aż siedmiu starożytnych telli, co zresztą wskazuje także sama nazwa stanowiska. Po raz pierwszy wykopaliska tutaj przeprowadził irański zespół archeologów kierowany przez dr. Ezzatollah’a Negahban’a.

Stanowisko odkryto podczas budowy okolicznej infrastruktury, kiedy odsłonięto pierwsze ściany i sklepienia z cegły wypalanej .

Podczas najwcześniejszych badań  archeolodzy  odkryli w tym miejscu grób władcy elamickiego – Tapati Ahara.  Okazało się, że w miejscu spoczynku tego króla jest  najstarsze na świecie sklepienie zbudowane  nad elamickim grobem królewskim. W północnej części miasta odkryto pozostałości dwóch kolejnych katakumb z inskrypcjami króla Tapati Ahara. Katakumby są zbudowane na sporej wielkości tarasie czy też platformie, podzielonej na trzy części ceglanymi murami. W pierwszej i trzeciej części odkopano odpowiednio – siedem i trzy świetnie zachowane szkielety ludzkie. Część środkowa, najmniejsza, była kompletnie pusta.

W południowej części elamickiego miasta odkryto kolejne platformy i katakumby oraz łącznie 10 szkieletów, nieregularnie ułożonych jeden na drugim.  Z badań wynika jednoznacznie, że groby te budowane były z myślą o intencjonalnych pochówkach zbiorowych. Ich stosunkowo niewielkie wymiary oraz niska wartość materialna obiektów znajdujących się wewnątrz udowadniają, iż południowe katakumby nie były grobami królewskimi, lecz należały do zwykłych, przeciętnych mieszkańców.  Według archeologów drzwi zamykające wejście do katakumb były po każdym pogrzebie zamykane, a przy kolejnym otwierane od nowa.

Podczas kolejnych badań archeologicznych miasto ujawniło swoją historię z 2 tysiąclecia p.n.e. Wtedy też  istniało tutaj elamickie miasto. Odnaleziono pozostałości małych zikkuratów, budynków i grobowców królewskich oraz świątyń.

Wcześniejsze badania przeprowadzone przez amerykańskiego antropologa Roberta McAdams’a wykazały, że obszar tellu nie był zbyt długo zamieszkały.

Na wschód od grobowców odkryto sporą liczbę małych budynków i ceramiki, które według dr. Negahban’a można datować na epokę Partów i Sasanidów. Archeolodzy znaleźli z tego okresu dwa duże portyki otoczone licznymi pomieszczeniami i salami. Jeden z pokojów – położony na wschód od portyków – wydaje się być pozostałością po starożytnym warsztacie, w którym wykonywano biżuterię. Jednakże, większość obiektów znajdujących się na, oraz wokół stanowiska datuje się na początek tzw. okresu środkowoelamickiego (1500 – 1110 r. p.n.e.) czyli tzw. „złotego wieku Elamu”. Doktor Negahban uważa, że największe budowle znajdujące się na stanowisku zostały wzniesione właśnie w tym czasie.

Obiekty inskrybowane imionami władców Tapati Ahar’a oraz Inszuszinak-szar-ilaniego, prawdopodobnie ostatnich dwóch królów pierwszej dynastii środkowoelamickiej, przekonały niektórych ekspertów, że budynki i duża część miasta powstały w czasie ich panowania, czyli pomiędzy 1500 a 1400 r. p.n.e. Nie ma jednak na to wystarczających dowodów. W Haft Tepe odkryto aż 1550 inskrybowanych obiektów oraz glinianych tabliczek. Wszystkie znajdują się w pobliskim muzeum (oczywiście nie wszystkie są wystawione), otwartym tutaj w 1974 roku.

Wykopaliska prowadzone przez Negahban’a przyniosły duże ilości glinianych tabliczek zapisanych pismem klinowym w języku akadyjskim. Zdecydowana większość z nich należała właśnie do elamickich królów.

Odkryte tabliczki są niezwykle ważne dla archeologów. Zawierają one informacje na temat wierzeń religijnych, handlu, metod i układów politycznych, życia kulturalnego oraz ogólnie społeczeństwa tej epoki na terenach Elamu. Jednakże szczególną tabliczką w tym bogatym zbiorze jest ta, zawierająca napis z odbitej na niej pieczęci. Należała ona do Athibu, mianowanego przez Tapati Ahara na burmistrza miasta Kabnak. Dzięki tej informacji, z dużą dozą prawdopodobieństwa poznaliśmy starożytną nazwę tego niezwykłego stanowiska. Na większości pozostałych pieczęci widnieje imię króla Inszuszinak-szar-ilaniego.

Archeolodzy odkryli także różne formy pochówków, w tym pochówki w pitosach (ogromnych naczyniach zasobowych), pochówki grupowe w katakumbach, groby królewskie i prawdopodobnie cmentarz najbiedniejszych, pochowanych w skromnych glinianych trumnach.

Wykopaliska przyniosły ogromne ilości cylindrycznych i stemplowych pieczęci zrobionych z kamienia i gliny.  Niektóre z nich przedstawiają ludzi, ale najczęściej są to sceny prezentacji darów dla boga lub sceny religijne przedstawiające głównie bóstwa. W Haft Tepe odkryto duże ilości gładkich  i wzorzystych pitosów, kubków, mis i talerzy, które  w większości są dekorowane  wzorami geometrycznymi.  Prócz ceramiki odkopano: figurki zwierząt i ludzi, artefakty z brązu oraz sztylety, groty strzał, siekiery, igły, guziki, gwoździe, haki, dłuta czy szydła.

Dodatkowo w Haft Tepe zachowały się malowidła ścienne. Dość proste i geometryczne w formie mające głównie kolory: niebieski, czerwony, pomarańczowy, żółty, szary i biały z wymalowanymi czasem czarnymi geomtrycznymi postaciami.  Badacze odkryli także liczne obiekty kamienne, w tym narzędzia, naczynia i noże. Biżuteria odkryta na stanowisku to głównie naszyjniki i wisiory z okrągłymi i czworokątnymi aplikacjami wykonanymi z kości i/lub fajansu.  Najczęstszym motywem zdobniczym naszyjników były znów wzory geometryczne.

Ten pokaz slajdów wymaga włączonego JavaScript.

NOTKA

————————————————————————————————

Elam to państwo położone na wschód od Mezopotamii na terenach obecnego południowo – zachodniego Iranu (głównie prowincja Chuzistan przy granicy iracko-irańskiej, Ilam oraz górski Luristan sięgający aż nad Zatokę Perską). Jego najważniejszym miastem i stolicą była Suza, leżąca na wschodnim brzegu rzeki Choaspes (dziś Kercha). Prócz niej bardzo znanym stanowiskiem na tym terenie jest Czoga Zanbil (star. Dar-Untasz-Napiriszu). Rekonstrukcja całego państwa opiera się głównie na znaleziskach z Mezopotamii, dzięki artefaktom i sumeryjskim, akadyjskim, babilońskim i asyryjskim źródłom pisanym. Pierwsze wzmianki wspominają o trzech „państwach” Elamitów: Anshan (dziś Fars), Awan (dziś Luristan) oraz Shimashki. Ten najwcześniejszy okres w ich dziejach zwany jest proto-elamickim i jest datowany na lata 3200 – 2700 (2800?) p.n.e. Najlepiej znanym  archeologom okresem są czasy państwa neoelamickiego (800? – 539 r. p.n.e.), które wyłoniło się z mroków dziejów po trwających ponad 250 lat „wiekach ciemnych”. Sami mieszkańcy są ludem o nieznanym do dziś pochodzeniu. Języka elamickiego nie można przypisać do żadnej grupy językowej, tak samo jak sumeryjskiego. Elamici są tak naprawdę bardzo słabo znanym ludem i na kartach ich historii i kultury istnieje wiele białych plam.

 

Na podstawie: http://www.TehranTimes.com

Mapa: wikipedia.org

Zdjęcia: http://www.livius.org

 

Odrestaurowana cytadela symbolem nadziei Afgańczyków

            Miasto Herat w Afganistanie od lat 70. XX wieku było odwiedzane przez tysiące turystów, którzy wspinali się na szczyt wzgórza, by z ruin cytadeli starożytnego miasta podziwiać wspaniałe widoki okolicy.

Dzisiaj miejsce to jest symbolem nadziei na lepsze jutro oraz znakiem postępu kraju nękanego przez wojnę. Setki Afgańczyków, zarówno zwykłych robotników, jak i rzemieślników i architektów pracuje w celu odrestaurowania ruin i przywrócenia blasku starożytnej cytadeli. Rząd amerykański i niemiecki wyłożyły na ten cel już prawie 2,5 miliona dolarów. Amerykański ambasador w Afganistanie, Ryan Crocker, wiele lat temu turysta zwiedzający zaniedbane ruiny Heratu, 16 października bieżącego roku uroczyście otworzył nowo odrestaurowaną cytadelę i nowe Muzeum Narodowe, w którym znalazły się odkryte na stanowisku artefakty. Otwierając cytadelę Crocker powiedział: „Od 35 lat turyści z całego świata przyjeżdzają tutaj i chcą odkryć dziedzictwo, historię oraz krajobrazy Afganistanu […], czekamy na dzień, w którym turyści znów tu zawitają i będą chcieli na nowo odkryć ten kraj i jego kulturę oraz zaznajomić się z gościnnością i przychylnością tutejszych mieszkańców oraz pięknymi krajobrazami”.

Rozwój afgańskiej turystyki jest jednak w tym momencie prawie niemożliwy, ponieważ w kraju stacjonuje kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy walczących z Talibami. Jednakże, odbudowana na terenie cytadeli, przepiękna ceglana budowla zwana Qala Ikhtyaruddin, górująca nad resztą budowli w tym miejscu, to nowy symbol narodu pragnącego zakończenia długiej i bardzo krwawej wojny. „Ta ogromna cytadela pokazuje bogactwo i potęgę tego kraju w przeszłości. Afganistan ponownie może się stać wielkim narodem” dodał ambasador USA. Pomimo starań na razie turystów nie przybywa, co jest spowodowane między innymi atakami Talibów oraz wojskowymi operacjami na terenie samego Heratu oraz okolic. Dowodem, iż jest to jeszcze niebezpieczne miejsce, jest to, iż wielu oficjalnie zaproszonych gości (również Afgańczyków) nie przybyło na uroczystości, co było spowodowane alarmem i ostrzeżeniami o zagrożeniu, a także strzelaninach w przeddzień otwarcia.

Opiekunem cytadeli zostało Afgańskie Ministerstwo Informacji i Kultury, które ma bardzo duże doświadczenie w ochronie zabytków, opiekując się starożytnymi pozostałościami już w czasach walk terytorialnych pomiędzy Uzbekami, Persami oraz Talibami.

Cytadela, która została właśnie odbudowana, przez wielu historyków uważana jest za dzieło Aleksandra Wielkiego, który miał ją tutaj wznieść ok. 330 r. p.n.e. Mury obronne i wieże są datowane na dużo późniejszy okres przełomu XIV i XV w. n.e. Niektóre z nich zostały przebudowane po najeździe Mongołów i posiadają nieco odmienny charakter. Na wielu z tych wież do dziś zachowała się niebieska dekoracja zrobiona z glazurowanych płytek.

Pracę nad rekonstrukcja trwały już od 1970 roku i zostały rozpoczętę przez UNESCO. Później, w roku 2005 zarządzanie na tym terenie przejęło Afgańskie Ministerstwo Kultury, które tutaj pracowało do końca 2008 roku. Od 2008 roku do prac dołączyły się rządy USA i Niemiec w celu ukończenia projektu i założenia nowego muzeum.Większość wsparcia finansowego i logistycznego pochodziło z przywróconego niedawno w Afganistanie „Funduszu wsparcia dziedzictwa narodowego” przy Ambasadzie USA.

Na cytadeli powstało Muzeum Narodowe w Heracie. Jest to dopiero czwarte muzeum na terenie całego Afganistanu. Ma ono na celu przybliżenie turystom, jak i samym mieszkańcom tego pięknego kraju, jego historii i bogatej kultury. W przygotowaniu, oczyszczaniu i konserwowaniu artefaktów, które zostały wystawione w muzeum na światło dzienne brało udział Muzeum Sztuki Islamskiej w Berlinie i Niemiecki Instytut Archeologiczny. Z Niemiec przywieziono także do Afganistanu ok. 1100 eksponatów, z czego na początku wystawionych ma być 250. Większość znalezisk, które znajdą miejsce w nowym muzeum, datowanych jest od X do XIII w. n.e., czyli na czasy kiedy Herat było największym centrum politycznym i kulturowym w tym regionie. Wśród przywiezionych artefaktów są między innymi: zdobiona i glazurowana ceramika, przedmioty szklane, metalowe, 260 rękopisów i zdobionych książek oraz datowana na 1378 rok płyta grobowa z inskrypcją.

Nancy Dupree, amerykanka, która wiele lat pracowała w Afganistanie przy Ministerstwie Ochrony Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego stanęła naprzeciwko gmachu muzeum i powiedziała: „To co widzę jest imponujące i niebywałe. Jest to najbardziej ekscytująca chwila w moim życiu”.

„Jestem taka szczęśliwa, gdyż projekt ten został w końcu ukończony i widać już pierwsze efekty ciężkiej pracy tak wielu osób. Wiele razy spotykałam się w przeszłości ze wspaniałymi projektami, które nigdy nie zostały dokończone” dodała Dupree.

Ten pokaz slajdów wymaga włączonego JavaScript.

 

 

Na podstawie artykułu Dieb Riechmann (Associated Press) oraz Archaeology.org

Źródło(a) ilustracji:   http://www.storeysltd.co.uk

 

Witajcie pasjonaci archeologii!

                                                              Witajcie!

                    Z dniem dzisiejszym rusza nowa strona internetowa poświęcona archeologii Wschodu. Tematyka, która będzie na niej poruszana, obejmuje geograficznie cały teren Azji poczynając od wschodniego wybrzeża Morza Śródziemnego i kończąc na Morzu Chińskim. Strona powstała i będzie sukcesywnie rozwijana dzięki inicjatywie archeologicznych kół  naukowych  z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego; Studenckiego Koła Naukowego Archeologii Bliskiego i Środkowego Wschodu „Szarkun” oraz Studenckiego Koła Naukowego Archeologii Dalekiego Wschodu. Mamy nadzieję, że strona przypadnie wszystkim czytelnikom do gustu i będzie przez nich odwiedzana i proponowana nowym potencjalnym odbiorcom. Ponieważ nasza strona WWW dopiero powstała, z chęcią przyjmiemy każde uwagi na jej temat oraz pomysły na jej rozwinięcie (oczywiście w ramach możliwości WordPress.com). Zachęcamy także do publikowania własnych artykułów i galerii, szczególnie studentów archeologii. Wszelkie uwagi, pomysły i zgłoszenia chęci publikacji swojego własnego posta i/lub galerii (po wcześniejszym zatwierdzeniu jego/jej treści przez admina) proszę kierować pod adres mailowy archeologiawschodu@o2.pl . Pozdrawiamy i życzymy miłej lektury!