Haft Tepe (także: Haft Tappeh – nazwa oznacza „siedem wzgórz”) leży w odległości 15 kilometrów na południe od starożytnego miasta Susa i jest jednym z najważniejszych, ale i zapomnianych, elamickich stanowisk archeologicznych w Iranie (Kim byli Elamici? Patrz notka poniżej!).
Miasto składa się z aż siedmiu starożytnych telli, co zresztą wskazuje także sama nazwa stanowiska. Po raz pierwszy wykopaliska tutaj przeprowadził irański zespół archeologów kierowany przez dr. Ezzatollah’a Negahban’a.
Stanowisko odkryto podczas budowy okolicznej infrastruktury, kiedy odsłonięto pierwsze ściany i sklepienia z cegły wypalanej .
Podczas najwcześniejszych badań archeolodzy odkryli w tym miejscu grób władcy elamickiego – Tapati Ahara. Okazało się, że w miejscu spoczynku tego króla jest najstarsze na świecie sklepienie zbudowane nad elamickim grobem królewskim. W północnej części miasta odkryto pozostałości dwóch kolejnych katakumb z inskrypcjami króla Tapati Ahara. Katakumby są zbudowane na sporej wielkości tarasie czy też platformie, podzielonej na trzy części ceglanymi murami. W pierwszej i trzeciej części odkopano odpowiednio – siedem i trzy świetnie zachowane szkielety ludzkie. Część środkowa, najmniejsza, była kompletnie pusta.
W południowej części elamickiego miasta odkryto kolejne platformy i katakumby oraz łącznie 10 szkieletów, nieregularnie ułożonych jeden na drugim. Z badań wynika jednoznacznie, że groby te budowane były z myślą o intencjonalnych pochówkach zbiorowych. Ich stosunkowo niewielkie wymiary oraz niska wartość materialna obiektów znajdujących się wewnątrz udowadniają, iż południowe katakumby nie były grobami królewskimi, lecz należały do zwykłych, przeciętnych mieszkańców. Według archeologów drzwi zamykające wejście do katakumb były po każdym pogrzebie zamykane, a przy kolejnym otwierane od nowa.
Podczas kolejnych badań archeologicznych miasto ujawniło swoją historię z 2 tysiąclecia p.n.e. Wtedy też istniało tutaj elamickie miasto. Odnaleziono pozostałości małych zikkuratów, budynków i grobowców królewskich oraz świątyń.
Wcześniejsze badania przeprowadzone przez amerykańskiego antropologa Roberta McAdams’a wykazały, że obszar tellu nie był zbyt długo zamieszkały.
Na wschód od grobowców odkryto sporą liczbę małych budynków i ceramiki, które według dr. Negahban’a można datować na epokę Partów i Sasanidów. Archeolodzy znaleźli z tego okresu dwa duże portyki otoczone licznymi pomieszczeniami i salami. Jeden z pokojów – położony na wschód od portyków – wydaje się być pozostałością po starożytnym warsztacie, w którym wykonywano biżuterię. Jednakże, większość obiektów znajdujących się na, oraz wokół stanowiska datuje się na początek tzw. okresu środkowoelamickiego (1500 – 1110 r. p.n.e.) czyli tzw. „złotego wieku Elamu”. Doktor Negahban uważa, że największe budowle znajdujące się na stanowisku zostały wzniesione właśnie w tym czasie.
Obiekty inskrybowane imionami władców Tapati Ahar’a oraz Inszuszinak-szar-ilaniego, prawdopodobnie ostatnich dwóch królów pierwszej dynastii środkowoelamickiej, przekonały niektórych ekspertów, że budynki i duża część miasta powstały w czasie ich panowania, czyli pomiędzy 1500 a 1400 r. p.n.e. Nie ma jednak na to wystarczających dowodów. W Haft Tepe odkryto aż 1550 inskrybowanych obiektów oraz glinianych tabliczek. Wszystkie znajdują się w pobliskim muzeum (oczywiście nie wszystkie są wystawione), otwartym tutaj w 1974 roku.
Wykopaliska prowadzone przez Negahban’a przyniosły duże ilości glinianych tabliczek zapisanych pismem klinowym w języku akadyjskim. Zdecydowana większość z nich należała właśnie do elamickich królów.
Odkryte tabliczki są niezwykle ważne dla archeologów. Zawierają one informacje na temat wierzeń religijnych, handlu, metod i układów politycznych, życia kulturalnego oraz ogólnie społeczeństwa tej epoki na terenach Elamu. Jednakże szczególną tabliczką w tym bogatym zbiorze jest ta, zawierająca napis z odbitej na niej pieczęci. Należała ona do Athibu, mianowanego przez Tapati Ahara na burmistrza miasta Kabnak. Dzięki tej informacji, z dużą dozą prawdopodobieństwa poznaliśmy starożytną nazwę tego niezwykłego stanowiska. Na większości pozostałych pieczęci widnieje imię króla Inszuszinak-szar-ilaniego.
Archeolodzy odkryli także różne formy pochówków, w tym pochówki w pitosach (ogromnych naczyniach zasobowych), pochówki grupowe w katakumbach, groby królewskie i prawdopodobnie cmentarz najbiedniejszych, pochowanych w skromnych glinianych trumnach.
Wykopaliska przyniosły ogromne ilości cylindrycznych i stemplowych pieczęci zrobionych z kamienia i gliny. Niektóre z nich przedstawiają ludzi, ale najczęściej są to sceny prezentacji darów dla boga lub sceny religijne przedstawiające głównie bóstwa. W Haft Tepe odkryto duże ilości gładkich i wzorzystych pitosów, kubków, mis i talerzy, które w większości są dekorowane wzorami geometrycznymi. Prócz ceramiki odkopano: figurki zwierząt i ludzi, artefakty z brązu oraz sztylety, groty strzał, siekiery, igły, guziki, gwoździe, haki, dłuta czy szydła.
Dodatkowo w Haft Tepe zachowały się malowidła ścienne. Dość proste i geometryczne w formie mające głównie kolory: niebieski, czerwony, pomarańczowy, żółty, szary i biały z wymalowanymi czasem czarnymi geomtrycznymi postaciami. Badacze odkryli także liczne obiekty kamienne, w tym narzędzia, naczynia i noże. Biżuteria odkryta na stanowisku to głównie naszyjniki i wisiory z okrągłymi i czworokątnymi aplikacjami wykonanymi z kości i/lub fajansu. Najczęstszym motywem zdobniczym naszyjników były znów wzory geometryczne.
NOTKA
————————————————————————————————
Elam to państwo położone na wschód od Mezopotamii na terenach obecnego południowo – zachodniego Iranu (głównie prowincja Chuzistan przy granicy iracko-irańskiej, Ilam oraz górski Luristan sięgający aż nad Zatokę Perską). Jego najważniejszym miastem i stolicą była Suza, leżąca na wschodnim brzegu rzeki Choaspes (dziś Kercha). Prócz niej bardzo znanym stanowiskiem na tym terenie jest Czoga Zanbil (star. Dar-Untasz-Napiriszu). Rekonstrukcja całego państwa opiera się głównie na znaleziskach z Mezopotamii, dzięki artefaktom i sumeryjskim, akadyjskim, babilońskim i asyryjskim źródłom pisanym. Pierwsze wzmianki wspominają o trzech „państwach” Elamitów: Anshan (dziś Fars), Awan (dziś Luristan) oraz Shimashki. Ten najwcześniejszy okres w ich dziejach zwany jest proto-elamickim i jest datowany na lata 3200 – 2700 (2800?) p.n.e. Najlepiej znanym archeologom okresem są czasy państwa neoelamickiego (800? – 539 r. p.n.e.), które wyłoniło się z mroków dziejów po trwających ponad 250 lat „wiekach ciemnych”. Sami mieszkańcy są ludem o nieznanym do dziś pochodzeniu. Języka elamickiego nie można przypisać do żadnej grupy językowej, tak samo jak sumeryjskiego. Elamici są tak naprawdę bardzo słabo znanym ludem i na kartach ich historii i kultury istnieje wiele białych plam.
Na podstawie: http://www.TehranTimes.com
Mapa: wikipedia.org
Zdjęcia: http://www.livius.org
Archeologia Wschodu 