To pierwsze takie znalezisko poza granicami Egiptu. Na wybrzeżu lewantyńskim, na stanowisku Tel Hazor w północnym Izraelu odkryto łapy egipskiego sfinksa. Jak na razie nikt nie ma pewności jak one mogły się tam znaleźć. Pierwsze komentarze naukowców podkreślają, iż jest to znakomite, bardzo interesujące i zarazem intrygujące odkrycie.
Położenie Tel Hazor (mapa na lic. Creative Commons).
Na łapach sfinksa odnaleziono inskrypcje hieroglificzną, którą przetłumaczyć można jako Horus Ka-Chet, co jest egipskim imieniem, znanym szerzej pod jego grecką formą, faraona Mykerinosa, który władał Egiptem w czasach IV dynastii, a więc ok. 2500 lat p.n.e. Pomimo faktu, iż znaleziono tylko niewielką część całości sfinksa, jego odkrywca – archeolog Amnon Ben-Tor – sądzi, że jest to bardzo ważne odkrycie, które może się przytrafić w zawodzie archeologa tylko raz w życiu. Według izraelskiego badacza sfinks mógł mieć ponad 1 m wysokości i musiał ważyć ponad 500 kg. Ważności odkryciu dodaje fakt, iż jeszcze nigdzie i nigdy nie znaleziono sfinksa z inskrypcją faraona Mykerinosa, włączając w to sam Egipt – ten egzemplarz jest pierwszym na świecie. Wstępnie uzyskane wiadomości dalej jednak nie odpowiadają na podstawowe pytania, takie jak to, w jaki sposób sfinks się tu znalazł. Według A. Ben-Tora mógł być to np. prezent egipskiego władcy z IV dynastii dla lokalnego króla rezydującego kiedyś w Tel Hazor. Izraelski badacz kontynuuje wykopaliska i ma ogromną nadzieję znaleźć w niedalekiej przyszłości pozostałe fragmenty sfinksa, wierząc, że odkryte łapy tej rzeźby nie są wszystkim co z niej pozostało w ruinach tego starożytnego miasta.
Zdjęcie lotnicze stanowiska Tel Hazor (na lic. Creative Commons).
Koło tuzina wolontariuszy UNESCO odwiedziło ostatnio świątynię Preah Vihear. Ich celem była ocena szkód wynikłych z powodu tegorocznych walk granicznych między Tajlandią a Kambodżą.
Świątynia Preah Vihear położona jest w górach Dangrek, pomiędzy dystryktem Choam Khsant w prowincji Preah Vihear w północnej Kambodży a dystryktem Kantharalak w prowincji Sisaket we wschodniej Tajlandii. Zbudowana została w trakcie istnienia Imperium Khmerów na szczycie 500 metrowego klifu. Zamiast klasycznego planu kwadratowego z orientacją na wschód, znanego chociażby z kompleksu świątynnego w Angkor, powszechnego w tym rejonie świata zastosowano osiowe założenie północ-południe. Świątynia dedykowana była Sziwie, jednemu z trójki najistotniejszych bogów hinduizmu. Kompleks świątynny był rozbudowywany przez szereg kolejnych władców, dzięki czemu na jego podstawie można prześledzić rozwój sztuki Imperium Khmerskiego. Aktualnie świątynia wpisana jest na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Dla lepszej ochrony zabytkowych budowli tego regionu Kambodży powołano w 1998 roku Park Narodowy Khao Phra Wihan.
Przynależność terenu świątyni Preah Vihear jest przedmiotem sporu między Tajlandią a Kambodżą już od ponad 100 lat. Żaden traktat między oboma krajami nie definiuje całości przebiegu linii granicznej. Wedle ambasadora Kambodży w ONZ ostatnio trwający zatarg o jej położenie zaczął się, kiedy w 2008 roku około 50 żołnierzy tajskich weszło na teren pagody Keo Sikha Kiri Svara znajdującej się na terenie Kambodży około 300 metrów od świątyni Preah Vihear. W tym samym roku, mimo protestów Tajlandii, kompleks świątynny wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO jako obiekt kambodżański. Sam teren świątyni został uznany za należący do Kambodży przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości już w 1959 roku. Do sierpnia 2008 spór rozszerzył się na kompleks świątynny Ta Moan z XIII wieku, położony 153 km na zachód od Preah Vihear – Kambodża oskarżyła siły tajskie tam stacjonujące o bezprawne okupowanie części państwa kambodżańskiego. Tajskie MSZ zaprzeczyło stacjonowaniu na tym terenie jakichkolwiek wojsk, dopóki kilku żołnierzy nie zostało zabitych w kwietniu 2011 roku. 5 Listopada 2009 roku Tajlandia wycofała swojego ambasadora z Kambodży w proteście przeciw spotkaniu rządu Kambodży z byłym premierem Tajlandii Thaksin’em Shinawatr’ą ( usuniętym ze stanowiska w 2006 roku w wyniku przewrotu wojskowego i oskarżonym o korupcję). Ówczesny tajski premier Abhisit Vejjajiva stwierdził, że Kambodża nieproszona miesza się w politykę Tajlandii, więc dotychczasowe porozumienia miedzy oboma krajami należałoby poddać rewizji. W odpowiedzi rząd Kambodży stwierdził, że odmówi wszystkim żądaniom ekstradycji Thaksin’a do Tajlandii, gdyż jest on ofiarą politycznego prześladowania. W międzyczasie doszło do wymiany ognia między żołnierzami obydwu krajów w pobliżu świątyni Preah Vihear, doprowadzając do dalszego pogorszenia stosunków. Kambodża także wycofała swojego ambasadora z Tajlandii. Sok An, członek Rady Ministrów oraz wicepremier Kambodży powiedział, że spotkanie z Thaksin’em było decyzją wewnętrzną Kambodży i było zgodne z międzynarodową praktyką. Niedawno udało się ustanowić zawieszenie broni i obustronne wycofanie wojsk ze spornego terenu.
Wizyta delegacji UNESCO jest o tyle ważna, że jest to pierwsza grupa badaczy wpuszczona na ten teren od czasu rozpoczęcia, czy raczej wznowienia walk między Kambodżą a Tajlandią w lutym tego roku. Strona tajska bagatelizowała wpływ sporu na stan zachowania kompleksu świątynnego, jednakże wedle wstępnych oględzin szkody są dość poważne – m.in. w efekcie kopania okopów i prowizorycznych umocnień naruszono warstwy archeologiczne oraz uszkodzono fundamenty starożytnych budowli.
W lipcu Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości ustanowił tymczasową strefę zdemilitaryzowaną wokół świątyni i rozkazał dwóm krajom natychmiastowe wycofanie swoich wojsk tak, aby indonezyjscy obserwatorzy mogli bezpiecznie wejść i egzekwować zawieszenie broni. Minister tajskiej obrony Yuthasak Sasiprapha zaakceptował zaproszenie swojego kambodżańskiego odpowiednika na spotkanie nowopowstałego Generalnego Komitetu Granicznego. Odbyło się ono 21 grudnia; dyskutowano na nim o przyszłości spornego terytorium.
Miejmy nadzieję, że sytuacja się wkrótce ustabilizuje, co pozwoli na bezpieczne badanie oraz podziwianie jednego z najpiękniejszych zabytków sztuki Imperium Khmerskiego.
Archeologia Wschodu 