Dziś chcielibyśmy naszym Czytelnikom przedstawić tekst kolejnego z naszych irackich przyjaciół, Waleeda al-Mendwi, studenta V roku archeologii w Instytucie Archeologii UW, prężnego uczestnika wielu przedsięwzięć Koła SKN „Szarkun”. Zapraszamy!
Miasto Nimrud (starożytne Kalchu) było jedną ze stolic Imperium Asyryjskiego. Miasto zostało zbudowane praktycznie od podstaw przez jednego z największych władców Asyrii – Aszurnasirpala II. Przez prawie dwa wieki miasto to pełniło funkcję stolicy Imperium, aż do momentu kiedy Sargon II przeniósł się, wraz ze swoim dworem, do Dur Szarrukin. Mimo przeniesienia stolicy, Nimrud pozostało ważnym ośrodkiem administracyjnym i wciąż było rozbudowywane. Taki stan rzeczy trwał aż do upadku Asyrii w 612 r. p.n.e.
Prace wykopaliskowe rozpoczęte w połowie XIX wieku, trwają do dnia dzisiejszego. Tym większe zdziwienie wywołały odkrycia grobowców królowych, dokonane niespełna 20 lat temu. Po ponad 150 latach prowadzenia wykopalisk w Nimrud odkryto cztery pomieszczenia grobowe. Sam fakt odnalezienia grobów był zaskakujący, jednak przedmioty znajdujące się w sarkofagach i trumnach porównywane były ze skarbami znalezionymi w grobowcu Tutanchamona w Egipcie.
Miejscem gdzie odnaleziono najwięcej złotych przedmiotów była trumna opatrzona numerem 2, pochodząca z grobowca trzeciego. Trumna ta wykonana była z nitowanych arkuszy brązu. Trumna miała typowy w tamtym okresie kształt: zaokrąglony z jednej strony i prostokątny na drugim końcu. Przez bardzo długi czas ten kształt trumien współistniał z kształtem owalnym, który przybierają terakotowe sarkofagi w Nimrud. Długość trumny była niezwykle mała, bo wynosiła jedynie 1,3 m. Na obu końcach znajdowały się podwójne uchwyty ułatwiające przenoszenie trumny. W poprzednim rozdziale zostały wspomniane praktycznie w całości zachowane dwa szkielety ludzkie znajdujące się w środku. Należały one do kobiety, która zmarła w wieku ok. 18-20 lat oraz dziecka w wieku ok. 12 lat. Na czaszce dziecka znajdowała się niezwykle piękna korona, stanowiąca jeden z najświetniejszych przykładów jubilerstwa nowoasyryjskiego.
Korona ta wykonana jest w całości ze złota i waży 1003,2 g. Średnica wynosząca 24 cm oraz wysokość 16 cm wskazuje, że to nakrycie głowy wykonane było dla osoby dorosłej. Korona od najdawniejszych czasów była symbolem władzy królewskiej, często kojarzona była z samą osobą króla. Tym bardziej dziwi fakt, że koronę w Nimrud odnaleziono na czaszce dziecka. Niestety nie można określić, czemu korona została odnaleziona właśnie w tym miejscu. Konstrukcja korony oparta była na szkielecie wykonanym ze złotego grubego drutu, w przekroju przypominającym kwadrat, opasającego głowę. Konstrukcja szkieletu składała się z trzech obręczy, ułożonych jedna nad drugą w równych odstępach od siebie. Łączyły je pionowe kawałki tego samego drutu, ułożone również w równych odstępach. Całość szkieletu tworzyła regularny wzór geometryczny. Od zewnętrznej strony, na drucianych okręgach umieszczono złote, elipsoidalne kulki. Kulki te dekorowane były dodatkowo złotym okręgiem, otoczonym z zewnątrz trójkątami. Całość tworzyła kształt wieloramiennej gwiazdy opartej na okręgu. Do czasów współczesnych na koronie zachowały się jedynie 63 kulki, jednak widać miejsca, w których dekoracji brakuje. Pomiędzy każdą z czterech kulek, znajdują się złote rozety, w które wpisany był okręg. Okręg wewnątrz rozety inkrustowany był czarną pastą. Niestety przeważająca część inkrustacji uległa zniszczeniu.
Do najwyższego okręgu, składającego się na szkielet, przytwierdzone jest osiem postaci uskrzydlonych kobiet, również wykonanych w złocie. Szkielet wyższej część korony, zamykający całą konstrukcję, wykonany jest ze złotego drutu w przekroju przypominającym koło. Druty układają się w kształt czterech trójkątów równoramiennych z zaznaczoną wysokością. Trójkąty te schodzą się wierzchołkami ku sobie tak, że szkielet przypomina kształt kopuły. Na tak ukształtowaną bazę zostały doczepione liście winogron wykonane ze złota. Wierzchołek korony, zdobi duży kwiat, a całości dekoracji dopełniają małe kiście winogron zwisające z najniższego okręgu, tworzącego szkielet korony.
Kulki zdobiąc od zewnątrz koronę to owoce granatu. Granat (Punica granatum Lythraceae) w języku babilońskim znany jest pod nazwą nurmȗ, w sumeryjskim nu-ȗr-ma, w hebrajskim rimmon. Roślina ta znana była już od drugiej połowy trzeciego tysiąclecia w południowej Mezopotamii oraz na terenie gór Zagros. Przez to granatowiec właściwy jest jedną z najstarszych roślin uprawianych na Bliskim Wschodzie. Duża liczba jadalnych ziarenek w każdym owocu kojarzona była z płodnością i obfitością. Granatowiec, jako symbol był bardzo często wykorzystywany w sztuce Bliskiego Wschodu. Owoce granatu wykorzystywane były w zdobnictwie i malarstwie. W okresie nowoasyryjskim przedstawienia granatów są niezwykle częste. Najczęściej występują na reliefach naściennych, jako przedstawienie owoców jadalnych lub jako fragment ornamentu. Często ze względu na swoją symbolikę płodności, kojarzone były z owocami życia. W przypadku korony z Nimrud owoców granatów jest ponad 63. Wykonane są ze złota metodą repusowania. Metoda ta polega na wykuwaniu na zimno młotkami lub puncami odpowiedniego wzoru lub kształtu.
Złoto jako metal ciągliwy doskonale nadaje się do użycia tej właśnie metody. Repusowanie tworzyło elipsoidalną kulę, która stanowiła podstawę owocu granatu. Kula ta dodatkowo została ozdobiona okręgiem otoczonym wieloramienną gwiazdą. Ta dekoracja wykonana była z cienkiego złotego druciku, ułożonego w kształt okręgu, oraz okalających go trójkątów. Drucik następnie był przylutowywany do złotej kulki. Ta metoda dekoracji nazywa się filigranem i znana jest od czasów starożytnych. Filigran uzupełniony został dodatkowo granulacją, na obrzeżach okręgu. Te wszystkie zabiegi pozwoliły uzyskać rzemieślnikom, zamierzony efekt – detal korony przypomina owoc granatu, a jego dekoracja układa się w kielich kwiatu granatowca, który pozostaje na wierzchołku owocu.
Kolejnym detalem korony są rozety, umieszczone w regularnych odstępach, pomiędzy czterema owocami granatu. Rozety były znane już od czasów prehistorycznych. Najczęściej były przedstawiane jako motyw izolowany lub element ornamentu. Wykonywane były z kamienia, ceramiki lub metalu. Od końca drugiego tysiąclecia występuje w zdobieniach architektonicznych. Występują wtedy na równi z motywami takimi jak palmety, granaty czy kwiaty lotosu. W okresie nowoasyryjskim była częstym motywem, który ozdabiał wyposażenie militarne. Pochodzące z tego samego okresu, wykonane z fajansu rozety, odnajdowano w dużych ilościach w świątyniach poświęconych bogini Isztar. Z tego też powodu, symbol ten łączy się z tą boginią. Potwierdzeniem tego założenia, może być fakt, że często zamiast gwiazdy symbolizującej Isztar, pojawiała się właśnie rozeta. Rozety były często też używane w sztuce użytkowej, jako dekoracja diademów, pasów itp. Doskonałym przykładem jest opisywana korona z Nimrud. Rozety na niej umieszczone, rozłożone pomiędzy owocami granatu są wykonane ze złota i ozdobione są podobną techniką, co granaty. Na początku stworzono więc płaski kształt rozety metodą repusowania, by następnie na obrzeżach ozdobić ją filigranem. Rozety, do szkieletu korony były przytwierdzone za pomocą trzpienia przymocowanego u ich podstawy. Podobnie zresztą zostały przytwierdzone owoce granatu . Liczba ramion rozet nie była jednakowa i waha się od 7 do 9.
Ponad podstawą korony złożonej z owoców granatu i rozet, umieszczono osiem postaci uskrzydlonych kobiet. Są to geniusze, bardzo popularne w sztuce nowoasyryjskiej oraz nowobabilońskiej. Jako motyw występują w sztuce monumentalnej, ale również drobnej plastyce . Najczęściej przedstawiają istoty antropomorficzne lub hybrydy zwierzęce (np. gryf). Czasami ukazane były w wielorożnej tiarze na głowie, co miało symbolizować ich boskość. Kojarzone są z królewskimi rytuałami. Geniusze występują w formie męskiej oraz żeńskiej. Obie postacie to ludzie, z dwoma parami skrzydeł pokrytymi piórami. Korona z Nimrud zawiera przedstawienia geniuszy kobiecych. Są to postaci ubrane w długie plisowane szaty o dwóch parach skrzydeł. Każda z nich ma wielorożną tiarę na głowie, sugerując, że jest to bóstwo pomniejszej ważności. Wszystkie figurki wykonane są ze złotych blaszek, a ich kształt nadawano metodą repusowania. Detale takie jak załamania szat, rysy twarzy wykończono za pomocą rylca. Wygrawerowana postać miała dzięki temu wyrazisty charakter. Skrzydła geniuszy zostały dodatkowo ozdobione technika filigranu, a oczy były wykonane techniką cloissoné. Jest to technika polegająca na wypełnieniu kolorową emalią komórek stworzonych z przylutowanego spłaszczonego drutu lub powyginanych pasków metalu.
Ponad geniuszami znajduje się szkielet wykonany ze złotego drutu, wieńczący koronę. Druty są ozdobione z zewnątrz liśćmi winogron. Winogrona znane były od najdawniejszych czasów, głównie na obszarach gdzie występowały naturalnie (vitis vinifera), a więc południe Europy, północno-wschodnie wybrzeże Morza Śródziemnego oraz Azja Centralna i Kaukaz. W połowie trzeciego tysiąclecia uprawa winogron oraz przetwarzania ich stała się popularna w Mezopotamii. Nazwa winorośli w języku babilońskim i asyryjskim brzmiała karānu. W języku sumeryjskim występuje pod nazwą geštin. Owoce winorośli w babilońskim I asyryjskim nazywano anbo. Z czasem nazwa ta odnosiła się do wszelkiego rodzaju owoców. W pismach klinowych pojawiają się jeszcze wyrazy geštin-par-a (sumeryjski) oraz munziqu (babiloński), co odnosi się do tego, co współcześnie nazywamy rodzynkami. Liście winorośli zdobiące koronę z Nimrud wykonane są ze złota. Złotą blaszkę najpierw wycinano, by kształt przypominał kształt liścia a następnie metodą repusowania odpowiednio ją powyginano, by możliwie jak najbardziej przypominały swój naturalny pierwowzór. Na samej górze, koronę wieńczy kwiat wykonany tymi samymi technikami co rozety. Środek kwiatu wypełnia ciemnoniebieska emalia umieszczona techniką cloissoné. Niestety obecnie trudno stwierdzić, jaki gatunek kwiatu przedstawiony jest na koronie.
Ostatnim elementem korony, są kiście winogron zwisające z podstawy korony, wykonane z ciemnoniebieskiej emalii.
Z powyższego opisu można dojść do wielorakich wniosków. Po pierwsze, wszystkie detale umieszczone na koronie bezpośrednio lub pośrednio kojarzone są z płodnością czy też pierwiastkiem kobiecym. Przykładem mogą być owoce granatu czy kiście winogron. Również żeńskie geniusze wskazują na pierwiastek kobiecy. Tak samo rozety kojarzone z Isztar, boginią seksu i płodności. Wszystkie te elementy pozwalają przypuszczać, że korona ta została wykonana dla kobiety, by zapewnić jej zdrowie i pomyślność. Drugim wnioskiem, który się nasuwa, jest fakt, że wszystkie przedstawione rośliny występowały powszechnie na terenie Bliskiego Wschodu i tym samym były inspiracją w sztuce użytkowej okresu nowoasyryjskiego. Trzecim wnioskiem, jest stwierdzenie, że złotnictwo w wyżej wymienionym okresie stało na bardzo wysokim poziomie, czego dowodzą różne techniki za pomocą których została wykonana opisywana korona. Należy do nich technika repusowania, filigranu, granulacji, cloissoné czy grawerowania. W tym przypadku technik tych użyto na złocie, metalu który naturalnie jest bardzo rozciągliwy i giętki, a więc łatwy w obróbce. Dodatkowym atutem złota było z pewnością to, że można było je poddać obróbce w stanie zimnym, a temperatura jego topnienia wynosi 1036°C. Dla przykładu stop złota i 20% miedzi topi się w temperaturze 880°C.
Archeologia Wschodu 
